Στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχαν μερικές ντουζίνες αυτοκέφαλα κράτη και αυτοκρατορίες, πλέον μετρούμε αισίως περισσότερες από 200 ανεξάρτητες χώρες!

Και βέβαια μόλις εγκαθιδρυθεί ένα νέο έθνος τείνει να παραμένει στην επικράτεια για λίγο, οπότε κρατικές οντότητες που εξαφανίζονται ολωσδιόλου από προσώπου γης δεν είναι και πολύ συνηθισμένο. 

Στην πραγματικότητα, αυτό συνέβη λίγες μόνο φορές κατά τον περασμένο αιώνα, όταν όμως συμβαίνει ακούγεται με πάταγο στις τέσσερις γωνιές της υφηλίου, καθώς εξαφανίζονται κυβερνήσεις, νομίσματα, ακόμα και σημαίες. 

Ας δούμε μια σειρά λοιπόν από γνωστές χώρες που είχαν κάποτε το μερίδιό τους κάτω από τον ήλιο, αν και πλέον όχι …

Ανατολική Γερμανία (1949-1990)

Στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η σοβιετική ζώνη ελέγχου της Γερμανίας εξελίχθηκε τον Οκτώβριο του 1949 σε ανεξάρτητη (αν και σκιώδη) κρατική οντότητα. Ένα θεόρατο τείχος σηκώθηκε για να χωρίσει τους δύο πλέον πόλους του κόσμου και σφαίρες γάζωναν όποιον προσπαθούσε να το διαβεί χωρίς άδεια.

Μόλις λίγο περισσότερο από σοβιετικός «δορυφόρος», η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας παρασύρθηκε στη δίνη της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού και η πτώση του Τείχους του Βερολίνου σήμανε την κατακρήμνιση της κρατικής της οντότητας, καθώς προσδέθηκε και πάλι στο άρμα της ομόσπονδης Γερμανίας τον Οκτώβριο του 1990. Όχι βέβαια χωρίς περιπλοκές και αντιδράσεις, καθώς το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των Ανατολικογερμανών λίγο έλειψε να χρεοκοπήσει την ενωμένη πια Γερμανία, αν και στο τέλος η επανένταξη στέφθηκε από επιτυχία και σωρεία δανείων.

Τσεχοσλοβακία (1919-1992)

Ιδρυμένη πάνω στα παλιά ερείπια της Αυστρο-Ουγγαρίας, η Τσεχοσλοβακία ήταν κατά τη σύντομη ύπαρξή της μια από τις λειτουργικότερες ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Μέχρι πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τουλάχιστον. Την πρόδωσαν βέβαια Άγγλοι και Γάλλοι το 1938 στο Μόναχο και μέχρι τον Μάρτιο του 1939 ήταν πια πλήρως Γερμανική κτήση, όταν και εξαφανίστηκε με τη μορφή που την ξέραμε από τον χάρτη, καθώς οι χιτλερικοί είχαν τα δικά τους σχέδια για τη χώρα. Αργότερα τα εδάφη της καταλήφθηκαν από τους Σοβιετικούς, με το Σιδηρούν Παραπέτασμα να τη μετατρέπει σε άλλον έναν τροχό του «κόκκινου» άρματος.

Κι όταν το πείραμα του υπαρκτού σοσιαλισμού απέτυχε και το Ανατολικό Μπλοκ καταβαραθρώθηκε, η Τσεχοσλοβακία ξεπήδησε και πάλι ως οντότητα, αναβιώνοντας την άλλοτε ζωντανή δημοκρατία της. Αυτό θα ήταν πράγματι το τέλος των περιπετειών της αν δεν ζητούσε ο σλαβικός πληθυσμός την πλήρη ανεξαρτησία του το 1992, κάτι που οδήγησε στην ειρηνικότατη διάσπαση της χώρας στα δυο. Τσεχία και Σλοβακία συνεχίζουν να υπάρχουν φυσικά, όχι όμως και η «μαμά» Τσεχοσλοβακία… 

Γιουγκοσλαβία (1918-1992)

Όπως ακριβώς και η Τσεχοσλοβακία, η Γιουγκοσλαβία ήταν ένα ακόμα υποπροϊόν του διαμελισμού της Αυστρο-Ουγγαρίας στον απόηχο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το αποκαλούμενο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων ιδρύθηκε επισήμως το 1918, μετονομάστηκε σε Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας το 1929 και πορεύτηκε όπως πορεύτηκε μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο, όταν έπεσε στα χέρια του γερμανού κατακτητή το 1941. Μετά το τέλος του πολέμου, η σοσιαλιστική δικτατορία του Τίτο απέφυγε μεν τη σοβιετική κατοχή, τη μετέτρεψε ωστόσο σε κομμουνιστικό καθεστώς, παίζοντας συχνά με τους όρους «σοσιαλισμός», «δημοκρατία», «ομοσπονδία» και «λαϊκός» (από Λαοκρατική Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας αρχικά σε Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας το 1946 και τελικά Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας το 1963).

Η Γιουγκοσλαβία παρέμεινε μια σχετικά αδέσμευτη σοσιαλιστική δημοκρατία μέχρι το 1992, όταν ο αυξανόμενος εθνικισμός και οι εσωτερικές πληθυσμιακές εντάσεις οδήγησαν στον αιματηρό εμφύλιο. Κατόπιν ακολούθησε η διάσπασή της σε τέσσερα ανεξάρτητα κράτη (Σλοβενία, Κροατία, Σκόπια και Βοσνία-Ερζεγοβίνη), με τη Σερβία και το Μαυροβούνιο να διατηρούν τη χαλαρή ένωση μετονομάζοντάς τη πια σε Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας.

Παρά το γεγονός ότι οι τίτλοι τέλους είχαν πέσει για τη Γιουγκοσλαβία, επισήμως το όνομα εγκαταλείφθηκε το 2003, όταν το μόρφωμα μετεξελίχθηκε σε Σερβία-Μαυροβούνιο, πριν εγκαταλείψει τελικά το Μαυροβούνιο την ένωση το 2006, κάνοντας το αποτυχημένο ομόσπονδο πείραμα το τρανότερο ίσως ιστορικό παράδειγμα του τι μπορούν και δεν μπορούν να κάνουν οι ενώσεις διαφορετικών εθνικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών παραδόσεων…

Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία (1867-1918)

Την ώρα που όλες οι χώρες που βρέθηκαν στην πλευρά των ηττημένων μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχασαν πολλά σε οικονομικούς και εδαφικούς όρους, καμιά δεν απώλεσε τόσα όσα η άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία της Κεντρικής Ευρώπης. Ο διαμελισμός της Αυστρο-Ουγγαρίας γέννησε τα σύγχρονα κράτη της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας και της Γιουγκοσλαβίας, την ίδια ώρα που εδάφη της προσαρτήθηκαν στην Ιταλία, την Πολωνία και τη Ρουμανία.

Ως κληρονόμος της πολυεθνικής ένωσης που έμεινε γνωστή ως Αυστριακή Αυτοκρατορία, η Αυστρο-Ουγγαρία μπλέχτηκε στη δίνη της εθνικιστικής έξαρσης που χαρακτήρισε τον αιώνα, με τους έντεκα λαούς που κατοικούσαν στα εδάφη της να μην έχουν πολλά πολιτισμικά και θρησκευτικά κοινά. Κι έτσι ο εθνικιστικός πυρετός έκανε κομμάτια την τεράστια χώρα, συντελώντας φυσικά και οι νικητές του Μεγάλου Πολέμου σε αυτό…

Θιβέτ (1913-1951)

Την ώρα που η περιοχή που απαρτίζει τη «Στέγη του Κόσμου» κατοικείται από τους αυτόχθονες Θιβετιανούς εδώ και χιλιάδες χρόνια, το κρατίδιο απέκτησε ανεξάρτητη κρατική υπόσταση το 1913, έστω κι αν κανείς δεν αναγνώρισε ποτέ την de facto ανεξαρτησία του. Κάτω από την ειρηνική διακυβέρνηση μιας σειράς από Δαλάι Λάμα, το Θιβέτ κατάφερε να επιβιώσει ως αυτοκέφαλο κράτος αρκετές δεκαετίες, καθώς ο μεγάλος κηδεμόνας της ασιατικής γειτονιάς, η Κίνα, παραδερνόταν από εσωτερικές ταραχές και εμφύλιες συγκρούσεις. Το 1951 ωστόσο το κομμουνιστικό καθεστώς του Μάο εισέβαλε και κατέλαβε το Θιβέτ, δίνοντας έτσι τέλος στον ακηδεμόνευτο χαρακτήρα του κρατιδίου.

Όχι βέβαια χωρίς ταραχές, καθώς καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 η χώρα μαστιζόταν από αναταραχές και συγκρούσεις, κάτι που θα κλιμακωνόταν το 1959 στην αποχώρηση του θρησκευτικού ηγέτη από τη χώρα και την προσάρτηση του Θιβέτ στην Κίνα, σηματοδοτώντας το τέλος της θιβετιανής κυβέρνησης. Πλέον είναι ένα από τα 56 αναγνωρισμένα έθνη του πολυεθνικού κινεζικού αμαλγάματος.

Νότιο Βιετνάμ (1955-1975)

Όταν οι αντάρτες του Χο Τσι Μινχ διακήρυξαν την ανεξαρτησία της Ινδοκίνας το 1945, ήταν σίγουρο ότι περίμεναν τη μανιασμένη αντίδραση των Γάλλων. Παρά την υπεροχή τους, οι Φράγκοι έχασαν και εξωθήθηκαν βίαια από τα εδάφη της Ινδοκίνας το 1954, αν και η Συνθήκη της Γενεύης θα χώριζε τη χώρα στα δυο, κατά μήκος του 17ου Παραλλήλου, δίνοντας έτσι υπόσταση στο κομμουνιστικό Βόρειο Βιετνάμ και το αμερικανοτραφές ψευδοδημοκρατικό (αυτοκρατορικό) Νότιο.

Όπως και στην Κορέα, η διχοτόμηση του Βιετνάμ δεν δούλεψε καθόλου και ο εμφύλιος δεν θα αργούσε να ξεσπάσει, με τις ΗΠΑ να αναγορεύονται προστάτης του Νοτίου Βιετνάμ και να στέλνουν πρωτοφανείς δυνάμεις για την υπεράσπισή του από τους κομμουνιστές αντάρτες. Ο πιο κοστοβόρος πόλεμος της Αμερικής στη στρατιωτική της ιστορία την ανάγκασε να αποσυρθεί το 1973, όταν οι «κόκκινοι» αντάρτες έκαμψαν την αντίσταση των Νοτίων και επικράτησαν στην εμφύλια σύρραξη: η πρωτεύουσα Σαϊγκόν μετονομάστηκε σε Πόλη Χο Τσι Μινχ και άρχισε επισήμως η περίοδος του υπαρκτού σοσιαλισμού στο κρατίδιο… 

Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία (1958-1971)

Άλλη μια κακότυχη απόπειρα για ενότητα του αραβικού κόσμου έλαβε χώρα όταν η Αίγυπτος του Νάσερ ενώθηκε με τη Συρία για να δημιουργήσουν μια τοπική δύναμη που κανείς δεν θα μπορούσε να αψηφήσει. Το πείραμα της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας έμελλε όμως να αποτύχει, καθώς η απόσταση δεν επέτρεπε τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής κεντρικής διοίκησης, την ίδια ώρα που οι δυο χώρες δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν στις εθνικές προτεραιότητες του νέου μορφώματος. Με τον θάνατο ωστόσο του Νάσερ το 1970 και έχοντας προηγηθεί η αποτυχημένη απόπειρα για ένωση των συνόρων το 1967 (μέσω του Πολέμου των Έξι Ημερών με το Ισραήλ), η εύθραυστη παναραβική συμμαχία κατέρρευσε και Αίγυπτος και Συρία ακολούθησαν η καθεμιά τον δρόμο της…

Οθωμανική Αυτοκρατορία (1299-1922)

Στον απόηχο του Μεγάλου Πολέμου, η πρώην αυτοκρατορία διαμελίστηκε, με το μεγαλύτερο τμήμα της (Αίγυπτος, Σουδάν και Παλαιστίνη) να περιέρχεται πια σε βρετανικά χέρια. Μέχρι το 1922 οι... ένδοξες μέρες της είχαν περάσει πλέον ανεπιστρεπτί και η αυτοκρατορία κειτόταν στο νεκροκρέβατο όταν ξέσπασε το κίνημα των Νεότουρκων, που θα έβαζε τα τελευταία καρφιά στο φέρετρό της. Η Συνθήκη των Σεβρών επιβεβαίωσε τυπικά την παταγώδη κατάρρευση και η σύγχρονη Τουρκία είχε μόλις γεννηθεί… 

Σοβιετική Ένωση (1922-1991)

Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών δημιούργησε τον δεύτερο πόλο του σύγχρονου κόσμου, ξαναμοιράζοντας την πλανητική τράπουλα στον 20ό αιώνα. Το προπύργιο του σταλινισμού για 7 δεκαετίες ξεπήδησε από τις στάχτες της Αυτοκρατορικής Ρωσίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έγραψε μια σειρά από μεγάλα κεφάλαια στα νεότερα χρόνια, όπως η κάμψη της χιτλερικής Γερμανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο. Ο

Oι αντιπαλότητες με την άλλη υπερδύναμη της υφηλίου, την Αμερική, γέννησαν τον Ψυχρό Πόλεμο και χώρισαν έτσι την οικουμένη σε δυο κόσμους, με τρανά -αν και ζοφερά- περιστατικά της μάχης του περιθωρίου να στέκουν ο Πόλεμος της Κορέας το 1950 αλλά και η κουβανική πυραυλική κρίση του 1962, που λίγο έλειψε να φέρει τον πυρηνικό όλεθρο στην οικουμένη.

Μια ομοσπονδία που αναμφίβολα επηρέασε τη σύγχρονη ιστορία όσο λίγες, η κατάρρευση του Παραπετάσματος στην Ανατολική Ευρώπη γέννησε πλήθος ανεξάρτητων πια χωρών στη Γηραιά Ήπειρο, δεκαπέντε κράτη ακριβώς(!), ως η μαζικότερη μάλιστα δημιουργία αυτοκέφαλων εθνών μετά τον διαμελισμό της Αυστρο-Ουγγαρίας το 1918…